विठ्ठल पूजेप्रसंगी पुरुषसूक्तावरून वाद उफाळणार?
पंढरपुरात विठ्ठलाच्या पूजेच्या वेळी म्हटल्या जाणाऱ्या ॠग्वेदातील पुरुषसूक्तास तीव्र विरोध करीत, या प्रश्नावर येत्या आषाढी यात्रेत आंदोलन करण्याचा इशारा श्रमिक मुक्ती दलाचे अध्यक्ष डॉ. भारत पाटणकर यांनी दिला असून, याउलट, पुरुषसूक्तामध्ये कोणतीही आक्षेपार्ह बाब नाही. पुरुषसुक्ताला विरोध करण्यापूर्वी डॉ. पाटणकर यांनी त्याचा अभ्यास करावा, असा सल्ला देत भागवताचार्य वा. ना. उत्पात यांनी पुरुषसूक्ताचे समर्थन केले आहे. त्यामुळे यंदाच्या आषाढी यात्रेत विठ्ठलाच्या पूजेवरून डॉ. पाटणकर व उत्पात यांच्यातील वाद उफाळून येण्याची चिन्हे दिसत आहेत.
सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार विठ्ठल-रुक्मिणी मंदिरात बडवे-उत्पातांसह अन्य सेवेकऱ्यांचा दैनंदिन पूजाअर्चा करण्याचा अधिकार संपुष्टात आला आहे. या पाश्र्वभूमीवर मंदिर समितीनेही मंदिरात दैनंदिन पूजा व इतर धार्मिक विधी पार पाडण्यासाठी पुजारी नियुक्त करण्याचा निर्णय घेतला असून त्यासाठी समाजातील सर्वच स्तरातून इच्छुक उमेदवारांच्या मुलाखती घेतल्या आहेत. यात ब्राह्मणेतर म्हणजे थेट दलित, ओबीसींसह महिलांनादेखील पंढरपूरच्या विठ्ठल मंदिरात पुजारी म्हणून काम पाहण्याचा मान प्राप्त होणार असतानाच त्यावर पुन्हा वाद उपस्थित झाला. यासंदर्भात मंदिर समितीने राज्य शासनाकडे निर्णय सोपविला आहे. त्यामुळे पुजारी नियुक्तीचा वाद तूर्तास बाजूला पडला आहे.
तथापि, एकीकडे पुजारी नियुक्ती निर्णयाचे समाजात सर्वत्र स्वागत होत असतानाच मंदिर समितीने कचखाऊ भूमिका घेतल्यानंतर आता मंदिरात विठ्ठलाच्या पूजेच्या वेळी म्हटल्या जाणाऱ्या पुरुषसूक्तावरून नवा वाद निर्माण झाला आहे. मंदिरात महिला व दलितांसह सर्वानाच पुजारीपदावर काम करण्याची संधी देण्याच्या निर्णयाचे स्वागत करणारे डॉ. भारत पाटणकर यांनी, कोणत्याही दबावाला बळी न पडता सामाजिक क्रांती घडविणाऱ्या पुजारी नियुक्तीच्या निर्णयाची तातडीने अंमलबजावणी करण्याची मागणी केली आहे. तसेच, विठ्ठल पूजेप्रसंगी म्हटले जाणारे पुरुषसूक्त म्हटले जाऊ नये, अशी मागणीही त्यांनी केली आहे.
डॉ. पाटणकर यांचा आक्षेप अमान्य करताना पंढरपुरातील भागवताचार्य वा. ना. उत्पात यांनी, डॉ. पाटणकर यांनी पुरुषसूक्तांचा अभ्यास करावा, असा सल्ला दिला आहे. संत साहित्यात कोठेही वेदाची निंदानालस्ती आढळत नाही. सबंध देशभरात देवदेवतांच्या पूजा पुरुषसूक्ताने करण्यात येते. यात आक्षेपार्ह असे काहीच नाही. वेदात जन्माबाबत रूपक आहे. त्याचा शब्दश: अर्थ लावू नये, असे उत्पात यांचे म्हणणे आहे.
पुरूषसूक्त म्हणजे जातीची उतरंड दर्शविण्याचे द्योतक आहे. विठ्ठलाकडे जातीभेद नसताना तेथे पुरूषसुक्त म्हणायचे कशासाठी. पुरूषसूक्ताऐवजी संत ज्ञानेश्वरांचे पयासदान किंवा संत तुकारामांचे अभंग म्हटले जावे.
पंढरपुरात विठ्ठलाच्या पूजेच्या वेळी म्हटल्या जाणाऱ्या ॠग्वेदातील पुरुषसूक्तास तीव्र विरोध करीत, या प्रश्नावर येत्या आषाढी यात्रेत आंदोलन करण्याचा इशारा श्रमिक मुक्ती दलाचे अध्यक्ष डॉ. भारत पाटणकर यांनी दिला असून, याउलट, पुरुषसूक्तामध्ये कोणतीही आक्षेपार्ह बाब नाही. पुरुषसुक्ताला विरोध करण्यापूर्वी डॉ. पाटणकर यांनी त्याचा अभ्यास करावा, असा सल्ला देत भागवताचार्य वा. ना. उत्पात यांनी पुरुषसूक्ताचे समर्थन केले आहे. त्यामुळे यंदाच्या आषाढी यात्रेत विठ्ठलाच्या पूजेवरून डॉ. पाटणकर व उत्पात यांच्यातील वाद उफाळून येण्याची चिन्हे दिसत आहेत.
सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार विठ्ठल-रुक्मिणी मंदिरात बडवे-उत्पातांसह अन्य सेवेकऱ्यांचा दैनंदिन पूजाअर्चा करण्याचा अधिकार संपुष्टात आला आहे. या पाश्र्वभूमीवर मंदिर समितीनेही मंदिरात दैनंदिन पूजा व इतर धार्मिक विधी पार पाडण्यासाठी पुजारी नियुक्त करण्याचा निर्णय घेतला असून त्यासाठी समाजातील सर्वच स्तरातून इच्छुक उमेदवारांच्या मुलाखती घेतल्या आहेत. यात ब्राह्मणेतर म्हणजे थेट दलित, ओबीसींसह महिलांनादेखील पंढरपूरच्या विठ्ठल मंदिरात पुजारी म्हणून काम पाहण्याचा मान प्राप्त होणार असतानाच त्यावर पुन्हा वाद उपस्थित झाला. यासंदर्भात मंदिर समितीने राज्य शासनाकडे निर्णय सोपविला आहे. त्यामुळे पुजारी नियुक्तीचा वाद तूर्तास बाजूला पडला आहे.
तथापि, एकीकडे पुजारी नियुक्ती निर्णयाचे समाजात सर्वत्र स्वागत होत असतानाच मंदिर समितीने कचखाऊ भूमिका घेतल्यानंतर आता मंदिरात विठ्ठलाच्या पूजेच्या वेळी म्हटल्या जाणाऱ्या पुरुषसूक्तावरून नवा वाद निर्माण झाला आहे. मंदिरात महिला व दलितांसह सर्वानाच पुजारीपदावर काम करण्याची संधी देण्याच्या निर्णयाचे स्वागत करणारे डॉ. भारत पाटणकर यांनी, कोणत्याही दबावाला बळी न पडता सामाजिक क्रांती घडविणाऱ्या पुजारी नियुक्तीच्या निर्णयाची तातडीने अंमलबजावणी करण्याची मागणी केली आहे. तसेच, विठ्ठल पूजेप्रसंगी म्हटले जाणारे पुरुषसूक्त म्हटले जाऊ नये, अशी मागणीही त्यांनी केली आहे.
डॉ. पाटणकर यांचा आक्षेप अमान्य करताना पंढरपुरातील भागवताचार्य वा. ना. उत्पात यांनी, डॉ. पाटणकर यांनी पुरुषसूक्तांचा अभ्यास करावा, असा सल्ला दिला आहे. संत साहित्यात कोठेही वेदाची निंदानालस्ती आढळत नाही. सबंध देशभरात देवदेवतांच्या पूजा पुरुषसूक्ताने करण्यात येते. यात आक्षेपार्ह असे काहीच नाही. वेदात जन्माबाबत रूपक आहे. त्याचा शब्दश: अर्थ लावू नये, असे उत्पात यांचे म्हणणे आहे.
पुरूषसूक्त म्हणजे जातीची उतरंड दर्शविण्याचे द्योतक आहे. विठ्ठलाकडे जातीभेद नसताना तेथे पुरूषसुक्त म्हणायचे कशासाठी. पुरूषसूक्ताऐवजी संत ज्ञानेश्वरांचे पयासदान किंवा संत तुकारामांचे अभंग म्हटले जावे.
(लोकसत्ता, ३ जुलै १४)
--------------------------------------------------------------------
ऋग्वेदात हे पुरुषसूक्त असून यात सर्वशक्तिमान परमेश्वराचे वर्णन केले आहे. ज्याला हजारो हात, हजारो कान, हजारो डोळे, हजारो पाय असलेला हा परमेश्वर असल्याचे सांगताना, यातील एका मंत्रात ब्राह्मण वर्ण मुखातून, क्षत्रिय वर्ण बाहुंमधून, वैश्य वर्ण मांडीतून आणि शूद्र वर्ण पायातून उगम पावल्याचे वर्णन आहे.
-------------------------------------------------------
पुरुषसूक्ताविषयी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर म्हणतात-
'The scheme of the Purusha Sukta is unique, inasmuch as it fixes a permanent warrant of precedence among the different classes, which neither time nor circumstances can alter. The warrant of precedence is based on the principle of graded inequality among the four classes, whereby it recognises the Brahmin to be above all, the Kshatriya below the Brahmin but above the Vaishya and the Shudra, the Vaishya below the Kshatriya but above the Shudra and the Shudra below all.'
बाबासाहेबांची संपूर्ण भूमिका वाचण्यासाठी पुढील लिंकवर क्लिक कराः
--------------------------------------------------------------------
