व्हिन्सेंट शीन आणि गांधी, नेहरु, आंबेडकर

आज २३ जुलै. दादासाहेब रुपवतेंचा स्मृतिदिन. हे वर्ष त्यांच्या जन्मशताब्दीचं आहे. बाबासाहेबांची साथ-सोबत लाभलेल्या आणि त्यांच्यानंतर आंबेडकरी चळवळीचं नेतृत्व करणाऱ्या नेत्यांतले एक अग्रणी असलेल्या दादासाहेबांच्या स्मृतीस मनोभावे अभिवादन!

यानिमित्ताने त्यांनी आपल्या आठवणी सांगताना नोंदवलेली एक घटना समजून घेणे उचित ठरेल. मतभेद म्हणजे मनभेद नव्हे हे सतत अधोरेखित करणाऱ्या आणि विरोधी मतांच्या मंडळींशीही सौहार्दाचे संबंध ठेवून सहमतीच्या मुद्द्यांवर सहकार्य साधणाऱ्या दादासाहेबांच्या भूमिकेस कोणत्या वातावरणाचा आधार होता, ते यातून कळते. ‘प्रवरेचा दाता’ या त्यांच्या शब्दांकित केलेल्या आत्मकथेतील हा प्रसंग दत्ता बाळसराफ यांनी माझ्या निदर्शनास आणला. तो खाली देत आहे.

_____________________

व्हिन्सेंट शीन म्हणून एक प्रसिद्ध अमेरिकन लेखक यांनी महात्मा गांधींचे चरित्रपर लेखन केलं आणि त्याला जगभर खूप मागणी आली. त्या व्हिन्सेंट शीननं ठरवलं हा जो पैसा जमेल तो कुटुंबासाठी खर्च करायचा नाही. भारतातल्या एखाद्या महत्वाच्या विषयावर, जो विषय गांधीजींनाही प्यारा, त्याच्यावर हा पैसा खर्च करायचा. व्हिन्सेंट शीन भारतात आले. त्यांनी पंडित नेहरुंसह सर्वांची भेट घेतली. कोणी काय, कोणी काय सुचवलं. पंडितजींनी त्यांना सुचवलं तुम्ही डॉक्टर आंबेडकरांना भेटा. बाबासाहेब त्यावेळी घटना समितीत काम करत होते. कायदेमंत्री होते. त्यांनी व्हिन्सेंट शीनला सांगितलं तुझ्या पैशाचा सदुपयोग व्हायचा असेल तर माझी निवडक मुलं तू अमेरिकेला शिकायला घेऊन जा. ...व्हिन्सेंट शीननं स्कॉलरशिप द्यायच्या ठरवल्या. इथं मुंबईला त्यांनी इंटरव्ह्यू ठेवले. निवडक विद्यार्थ्यांचे. मलाही त्याच्यात तार करुन बोलवण्यात आलं. (इथे दादासाहेबांनी गावावरुन सायकल, ट्रक असे करत मुंबईला कसा थकला-भागला पोहोचलो त्याचे वर्णन केले आहे.) ...एक अँग्लो इंडियन बाई इंटरव्ह्यू घ्यायला बसली होती. माझा नंबर येताच मी तिच्यापुढे दाखल झालो. तिने मला सिगरेट ऑफर केली. कदाचित सिगरेट ओढणं हे आधुनिकतेचं लक्षण त्यावेळी समजलं जात असे. मी तर सिगरेटला कधी हातही लावला नव्हता. तोपर्यंत मी चहादेखील पीत नसे. पण त्या बाईला बरं वाटलं की मी सिगरेट पीत नाही आणि ऑफर केलेल्या सिगरेटला नकार देण्याचं धैर्य दाखवलं. माझा इंटरव्ह्यू हा सर्वात दीर्घकाळ चालला. त्या बाईंनी माझ्याशी बऱ्याच विषयांवर चर्चा केली. आणि माझी निवड झाली असं मला सांगण्यात आलं. ...नंतर काय झालं कुणास ठाऊक. ती योजनाच रद्द झाली. कशामुळे रद्द झाली याची मी चौकशी केली नाही.

(प्रवरेचा दाता, पा. क्र. १४६-४७)

_______________

प्रवरेचा दाता

दादासाहेब रुपवते

ग्रंथाली

मूल्य – ३०० रु.

_______________